कणखर माणदेशी माता : गुणाबाई जगन्नाथ जानकर

गुणाबाई जगन्नाथ जानकर यांचा अल्प परिचय

सातारच्या कोडोली- धनगरवाडी येथील शेंडगे घराणेतील गुणाबाई यांच्या जन्म. गुणाबाई यांचा पळसावडे ता- माण येथील मेंढपाळ जगन्नाथ जानकर यांच्याशी विवाह. गुणाबाई यांचे वडील  नाना मारुती शेंडगे हे सुध्दा सातारा कोडोली-धनगरवाडी येथील प्रसिद्ध मेंढपाळ होते. गुणाबाई यांना माहेरी मेंढपाळ व्यवसायातील अनुभव असल्याने सासरीदेखील आपल्या पतीबरोबर माणदेश ते वाईदेशपर्यंत मेंढपाळ व्यवसाय केला. समृद्ध अशा कृष्णाकाठी आई वडीलांच्यासोबत मेंढ्या राखणार्‍या गुणाबाई यांनी पती जगन्नाथ जानकर यांच्यासोबत कणखरपणे दुष्काळी माणदेशात मेंढ्या राखत आपल्या मुलांना उत्तम संस्कार दिले व घडविले.  गुणाबाई जानकर यांनी दुष्काळी माणदेशात जो त्याग, संघर्ष, अपमान पचवला आहे, तो अजोड आहे. 

गुणाबाई जानकर या निरक्षर आहेत, परंतु या मातेने पुस्तकी ज्ञानापेक्षा व्यावहारिक मेंढर राखत निसर्गाची भाषा शिकत जे कार्य केले आहे त्याची गणती केली तर मोजमापही अपुरे पडेल. घोड्याच्या पाठीवर संसार लादून मेंढ्याच्या कळपासोबत रानोमाळ भटकंती करणारे जानकर दांपत्य. भटकंती करणार्‍या कुटुंबांचा मुक्काम हा निश्चित नसतो. आज हिथं तर उद्या तिथं. अशा भटकणार्‍या कुटंबात स्थिर राहून मुलांना उत्तम शालेय शिक्षण देणे किती जिकरीच असत हे फक्त ते कुटुंबंच जाणू शकतं. कितीतरी डोंगर दरी, कड्याकपारी, रानोमाळात भटकणारे स्व. जगन्नाथ जानकर व गुणाबाई जानकर या दांपत्याने ज्या हालअपेष्टा सहन करुन मुलांना चांगले शिक्षण दिले. मुले शिकल्यानंतर जानकर दांपत्याला चांगले दिवस येतील असे वाटले, परंतु या दांपत्यांचा खडतर प्रवास संपला नाही. उच्चशिक्षित मुलांना नोकरी करुन ऐषआरामात जगण्याची आस न  बाळगताता समाजसेवेसाठी मुलांना परवानगी देणारे व स्वत: कष्टकरत जीवन जगणार्‍या जानकर दांपत्याने आजच्या घडिला भारतीय समाजासमोर वेगळा आदर्श निर्माण केला आहे.

दादा जानकर,  सतिष जानकर, रत्नाबाई वीरकर, महादेव जानकर ही त्यांची मुले  आहेत. सतिश जानकर यांना वकिलीचे शिक्षण दिले तर महादेव जानकर यांना अभियांत्रिकीचे शिक्षण दिले. या दोन बंधूनी अखंड अविवाहित राहण्याचे ठरवून यशवंत सेनेच्या माध्यमातून महाराष्ट्र राज्यात प्रस्थापित व्यवस्थेविरुद्ध जोरदार रान उठवले.  २० वर्षाच्या संघर्षानंतर महादेव जानकर यांनी महाराष्ट्र राज्याच्या मंत्री मंडळात कॅबिनेट मंत्रिपदाची शपथ घेतली, त्यावेळी लाल दिव्याच्या गाडीत न बसता जमिनीवर बसणारी माता म्हणजे गुणाई जानकर.  "चांगल काम कर नाहीतर मारीन", अशी आपल्या पुत्रास आज्ञा देणारी कणखर माणदेशी माता गुणाई जानकर.

✍ आबासो पुकळे, दि. २४ ऑगस्ट २०१९.